2 қаңтарда Жаңаөзенде газдың қымбаттағанына наразы жүздеген адам әкімдік алдына жиналып, қала орталығындағы жолды жауып, биліктен газ бағасын түсіруді талап еткен. Бұл туралы Азаттыққа Жаңаөзеннен хабарласқан азаматтық белсенді Серік Бақтыбайұлы айтты. Оның сөзінше, қалада сұйытылған көлік газы 31 желтоқсанда 100 теңгеге, ал 1 қаңтарда 120 теңгеге көтерілген.

– Былтыр пандемия кезінде 38 теңге болған газ кейін 50 теңге, содан соң 79-80 теңгеге көтерілді. Қаладағы газ сататын стансаларда көліктер тәуліктеп кезекте тұрғанымен газ жоқ. Ал міне 120 теңгеге көтерілгенде барлық стансада газ пайда болды, кезек те жойылды. Бірақ оны сатып алу мүмкін емес, елдің қалтасы көтермейді, - дейді жаңаөзендік белсенді.

Серік Бақтыбайұлының айтуынша, газ бағасын төмендетуді талап еткен жүздеген адам көшеге шыққан. Арасында такси жүргізушілері мен көлігі жоқ адамдар да бар.

– Көлігі жоқ адамдар да келіп тұр. Өйткені олар газдың қымбаттауы ертең басқа да маңызды тұтыну тауарлары мен азық-түліктің қымбаттауына әкеледі деп санайды, – дейді Серік Бақтыбайұлы.

Серік Бақтыбайұлы Жаңаөзендегі наразылықты Facebook’тегі парақшасында видеоға түсіріп тұрды. Жиналғандар Маңғыстау облысы әкімі Нұрлан Ноғаевқа, Жаңаөзен қаласы әкімі Мақсат Ибағаровқа үндеу жасап, тез арада газ бағасын 50 теңгеге түсіруді және газ тапшылығын болдырмауды талап етті.

– Газ өзімізден шығады. Ол жерде көбіміздің ағайын-туысымыз жұмыс істейді. Солар өндіріп отырған газдың бізге жетпеуі ақылға сыймайды. Алдымен өзімізді қамтамасыз етпей газды басқа жаққа, Ресейге шығармасын. Газ бағасы елдің жалақысына сай болсын. Бағасын 50 теңгеден асырмасын. "Жаңаөзен – бай қала" деген бос әңгіме. Азғантай топ қана мұнай саласында жұмыс істейді, – деді қала тұрғындарының бірі.

Жиналғандар өздері қойған талапты тез орындауды талап етіп, әкімдік орналасқан орталық көшені жапты. Видеода тұрғындардың ешқайда тарамайтыны, облыс билігі мәселені шеше алмаса Нұр-Сұлтаннан энергетика министрлігінен адам келуін талап еткені көрсетілген. Олар "Алға, Қазақстан!" деп айқайлап, биліктен газ бағасын төмендетіп, елдің жағдайына назар аударуды сұрады.

Наразы жұртқа Жаңаөзен қаласы әкімінің міндетін уақытша атқарушы Ғалым Байжанов келді. Оның сөзінше, қала әкімі Мақсат Ибағаров қазір кезекті еңбек демалысында.

– Талапты қағазға түсіріп беріңдер, оны жоғары жаққа жеткіземін, – деді Ғалым Байжанов наразы халыққа.

Жиналғандар бұған дейін де ондай қағазды бірнеше жыл бойы жазып, жолдап келе жатқанын, сондықтан ешнәрсе жазбайтынын және талабы орындалмайынша тарамайтынын айтты.

Қаланың орталық бөлігінде интернет байланысы істемей қалғаны жайлы хабар тарады.

Азаттық тілшісі Жаңаөзен қаласы әкімдігіне хабарласты.

– Қазір бұл туралы ешқандай комментарий бере алмаймын. Газ бағасын реттеу әкімдіктің құзырында емес. Біз тек мониторинг жасап, қарап отырмыз жағдайды. Жолды жауып тастап тұр, өзіңіз көріп отырсыз ғой, – деді Жаңаөзен қаласы әкімінің міндетін уақытша атқарушы Ғалым Байжанов.

2 қаңтар таңертең басталған Жаңаөзендегі халық наразылығы әлі жалғасып жатыр. Түстен кейін Маңғыстау өңірінің өзге аудандарында да жұртшылық оларға қолдау білдірген. Қарақия ауданындағы Жетібай кенті мен Құрық ауылында, Түпқараған ауданы Ақшұқыр ауылында тұрғындар жиналып, Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа, облыс әкімі Нұрлан Ноғаев пен аудан әкімдеріне видеоүндеу жолдады. Онда тұрғындарға сатылатын сұйытылған газ бағасын 50-60 теңгеден асырмауды талап еткен.

Атыраулық белсенді Макс Боқаев жексенбі күні Атыраудағы Исатай мен Махамбет алаңына шығып, жаңаөзендіктер талабын қолдаған. 2016 жылы үкіметтің жер реформасына қарсылық білдіріп, наразылық жиынын өткізгеннен кейін 5 жылға сотталған, былтыр ақпанда түрмеден бостандыққа шыққан бұрынғы саяси тұтқын Боқаев Жаңаөзен тұрғындары негізі бар заңды талап қойып отыр деп біледі. Оның сөзінше, Қазақстанның табиғи қазба байлығы мол батыс өңіріндегі тұрғындардың көбінің мұнай-газ саласында жұмыс істемейтіндіктен табысы аз, сондықтан газдың қымбаттауы қарапайым халыққа қатты білінеді.

Маңғыстау тұрғындарының газ бағасын төмендетуді талап етіп жиналғаны алғаш рет емес. 2020 жылғы қаңтарда Жаңаөзенде сұйытылған газ бағасы 55 теңгеден 65 теңгеге өскен. Сол жолы да тұрғындар қала әкімдігіне жиналып, газ бағасын 55 теңгеге түсіруді талап еткен. Кейін қала әкімі Мақсат Ибағаров Жаңаөзенде газ 55 теңгеден сатылады деп уәде беріп, 52 кәсіпкермен сөйлескенін айтқан.

Жаңаөзенде сұйытылған газ өндіретін жалғыз компания – Қазақ газ өңдеу зауыты бар. Он жыл бұрын облыста газ бағасы 30–35 теңге болатын. 2011 жылы еңбек жағдайын жақсартуды талап еткен мұнайшылардың жеті айға жалғасқан ереуілін 16 желтоқсанда полиция оқ атып (ресми дерек бойынша, 17 адам қаза тапқа) таратқан Жаңаөзен қаласында одан бері газ бірнеше рет қымбаттаған.

Жергілікті билік халыққа газ бағасының жиі құбылуының себебін әртүрлі түсіндіреді. Бірде Қазақ газ өңдеу зауытындағы жөндеу жұмысына сілтесе, енді бірде газ бағасын энергетика министрлігі бекітетінін айтқан. Ал зауыт басшылығы министрлік бекіткен газ бағасын зауыт электронды сауда алаңына шығарып пайда табуы керектігін көлденең тартады.

БИЛІКТІҢ ЖАУАБЫ ҚАНДАЙ?

Оқиғаға байланысты облыс әкімдігі мен Қазақстанның энергетика министрлігі түсініктеме берді. Билік өңірдегі көліктердің ауқымды бөлігі отын ретінде пайдаланатын газ нарықта қалыптасқан жағдайға және сұраныстың көбеюіне байланысты қымбаттады деп түсіндірді.

Министрліктің мәлімдеуінше, елде жыл сайын сұйытылған газ тұтыну артып отырады, ал өндіріс көлемін өткен жылдардағыдан өзгермеген. 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап сұйытылған газ толықтай тауар биржасы арқылы сатылады, "электрон сауда-саттыққа көшу сұраныс пен ұсынысқа сүйене отырып теңгерімді баға қоюға мүмкіндік береді", ол өндіріс қуатын арттыруға қажет инвестиция тартуға септеседі дейді министрлік.

"Нарық механизмдері бәсекелестікті дамытуға оң әсер етеді. Электрон сауда-саттыққа көшкенге дейін сұйытылған газ өзіндік құнынан арзан бағамен сатылғандықтан өндірушілер шығын шегіп келді" дейді министрлік.

Маңғыстау облыстық әкімдігі өңірдегі газ өндіретін жалғыз кәсіпорын – Қазақ газ өңдеу зауыты ай сайын шығаратын 14,5 мың тонна газ аймақтағы сұранысты толық өтей алмайтынын, сол себепті 3,5 мың тонна газ облыстан тыс жерден жеткізілетінін айтты. Облыстық энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасының басшысы Бердібек Қартбаевтың сөзінше, 1973 жылдан бері жұмыс істеп тұрған зауыттың құрал-жабдығының тозуы 90 пайызға жеткен.

"Егер шұғыл шара қабылданбаса, болашақта зауыт тоқтап, тиісінше, сұйытылған газ қат болуы мүмкін. Жаңа зауыт салу жоспары бар, оны іске асыру үшін тиісті шаралар атқарылуы тиіс, солардың бірі – сұйытылған газ нарықтағы сұранысқа сай бағамен сатылуы керек" дейді Қартбаев. Оның сөзінше, Маңғыстау облысында бөлшек саудада бір литр сұйытылған газды орташа есеппен 95-115 теңге атеңге ралығында сатылады.

"Бұрынғы 60 теңге деген баға қайтып келмейді, өйткені қазір биржада тасымал және кәсіпкер шығынын есептемегенде газдың литрі 70-85 теңге тұрады. Тұтастай алғанда газ бағасын сұраныс пен ұсынысқа сәйкес етіп нарықтың өзі белгілейді. Әкімдік газ бағасын реттеуге араласпайды, өйткен бұл бәсеке бар ортаға тиесілі тауар" дейді Қартбаев.

Ресей орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымырандарын орналастыруға дайын екенін мәлімдеді. Қаруды бұл түрі 1987 жылғы келісім аясында шектеліп келген. Бірақ 2019 жылы АҚШ Ресейдің "Искандер" кешеніне арналған зымырандарының бірі келісім шартын бұзады деп, келісімнен шығатынын айтқан.

Мәскеу осыдан кейін НАТО мұндай қаруды орналастырмаған аймақтарға орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымыран кешендерін құрмайтынын мәлімдеген. 2019 жылы Ресей президенті Владимир Путин Батыс елдеріне мораторийге қосылуды ұсынған. Желтоқсанда Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров бұл шектеулерді "өміршең емес" деп сипаттады.

Кремль бұған дейін келісім аясында тыйым салынған зымырандардың жаңа түрін әзірлеп жатқанын хабарлаған. Путин бұл жөнінде мәлімдеме жасап, АҚШ Германияда зымыран кешендерін орналастыратын болса, Ресей жауап қатады деген. Берлин америкалық зымырандарды орналастыру мәселесі Ресейдің Украинаға басып кіруінен туғанын, мұны Ресейге төтеп беру амалы деп қарастыратынын мәлімдеген.

Орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымырандар – бұл жерүсті баллистикалық және қанатты зымырандар. Олар әдетте ядролық оқтұмсықпен жабдықталып, 500 шақырымнан 5500 шақырымға дейін ұшады. Мұндай зымырандардың нысанаға жақын орналасуы мен ұшу уақытының аздығы қарсы тарапқа ядролық соққыға жауап беруге мүмкіндік бермеуі мүмкін.

Израильдің барлау қызметі "Моссадтың", қауіпсіздік қызметі "Шабактың" және өзге де құпия органдарының 550-ден астам бұрынғы қызметкері АҚШ президенті Дональд Трампқа ашық хат жазып, Израиль премьері Биньямин Нетаньяхуға ықпал етіп, Газа аймағындағы соғысты аяқтауға үлес қосуды сұрады.

"Біздің кәсіби көзқарасымыз бойынша, ХАМАС енді Израиль үшін стратегиялық қауіп көзі емес" деп келтірді хат мәтінін AFP агенттігі.

"Шабактың" бұрынғы басшысы Ами Айалон видеоүндеу жолдап, онда: "Әуелі бұл әділетті қорғаныс соғысы болды. Бірақ әскери мақсатымызға қол жеткізген соң, соғыс [әділетті болудан] қалды" деді. Оның сөзінше, 23 айға ұласқан қақтығыс "Израильдің қауіпсіздігіне де, болмысына да" нұқсан келтіріп отыр.

Хатқа қол қойғандар арасында: "Моссадтың" бұрынғы басшылары Тамир Пардо, Эфраим Халеви, Дани Ятом; "Шабактың" бұрынғы басшылары Ами Айалон, Надав Аргаман, Йорам Коэн, Яаков Пери, Карми Гилон; ЦАХАЛ бас штабының бұрынғы басшылары, экс-премьер Эхуд Барак, бұрынғы қорғаныс министрі Моше Яалон және генерал Дан Халуц бар.

Хат авторларының жазуынша, Израиль әскері қол жеткізуге болатын мақсат-міндеттерін орындап қойған: ХАМАС-тың әскери инфрақұрылымын істен шығарған, оның Газадағы басшыларының көзін жойған.

"Үшінші және ең маңызды мақсат кепілге алынғандардың бәрін қайтару болса, оған тек келісім арқылы ғана қол жеткізуге болады" дейді авторлар. "ХАМАС-тың қалған басшыларын қудалауды одан кейін де жалғастыруға болады".

Олардың сөзінше, Трамптың израильдықтар арасында беделі зор, сол себепті ол Нетаньяхуға ықпал ете алады.

Хатқа қол қоюшылардың айтуынша, атыс тоқтаған соң, АҚШ басшысы аймақтық коалицияның құрылуына және Палестина автономиясын қайта құрылымдауға үлес қоса алады. Ал өз кезегінде Палестина автономиясы ХАМАС билеп келген Газа аймағын бақылауға алар еді дейді олар. АҚШ пен Еуроодақ ХАМАС-ты террор ұйымы деп таныған.

Осы күндері Израильге халықаралық қысым күшейіп отыр. Атысты тоқтату, Газа аймағына гуманитарлық көмекті кіргізу, ХАМАС қолындағы тұтқындарды қайтару жөнінде үндеулер жиіледі.

Хасан Қасымбаев есімді азаматтың үстінен қозғалған іс аяқталып, сотқа жолданды. Бұл туралы ҚазАқпарат хабарлады. Қазақстан баспасөз құралдары Қасымбаевтың "Хутор" қылмыстық тобымен байланыстырған.

Алматы облысы прокуратурасының ҚазАқпарат агенттігіне берген жауабына қарағанда, Алматы облысы полиция департаментінің тергеу басқармасы Хасан Қасымбаев пен өзге тұлғалардың үстінен қозғалған істі аяқтап, 21 шілде күні іс құжаттарын облыс прокуратурасына жолдаған. Ал прокуратура өз кезегінде 29 шілде күні айыптау актісін бекіткен де, істі Талғар аудандық сотына берген.

ҚазАқпараттың хабарлауынша, Қасымбаевтың үстінен қозғалған іс аясында адам ұрлау, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру және бопсалау фактілері бойынша тергеу амалдары жүрген.

Хасан Қасымбаев былтыр қарашада үш жылғы бұрынғы қылмысқа қатысы болуы мүмкін деген күдікпен қамауға алынған. Баспасөз құралдарының жазуынша, аталған қылмыс 2021 жылы болған, ол бойынша бес адам сотталған.

"Хутор" деген қылмыстық топтың БАҚ бетінде аталуы Алматы облысы Талғар қаласында Шерзат Полат дейтін жасөспірімнің кісі қолынан қаза табуынан соң жиіледі. Сол кезде осы топқа қатысы бар деп Қасымбаевты атағандар көп болған.

Биыл маусымда 16 жастағы Шерзат Полаттың өлімі бойынша тоғыз адам түрме жазасына кесілді.

Әлеуметтік желіде өлімге "Хутор" қылмыстық тобының қатысы болуы мүмкін, оның артында жергілікті кәсіпкер Хасан Қасымбаев тұруы ықтимал деген болжамдар айтылды. Ішкі істер министрлі мұндай қылмыстық топтың барын жоққа шығарды. Бірақ бір айдан соң Қасымбаевты қамауға алды. Оның бауыры Аслан Қасымбаев Шерзат Полаттың өлімінен соң Талғар ауданы аппаратының жетекшісі қызметінен босатылды.

Былтыр Orda.kz басылымы Хасан Қасымбаевпен болған сұхбатты жариялады. Онда Қасымбаев: "ешқандай заң бұзбағанын, сотталмағанын, адал еңбек еткенін айтқан".

Алматыда Орталық Азия мен Ауғанстанға арналған орнықты даму мақсаттары жөніндегі өңірлік орталық жұмысын бастады. Орталықты құру туралы келісімге қол қою рәсіміне БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш пен Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты.

Тоқаев бұл шара Қазақстан ғана емес, Біріккен Ұлттар Ұйымы үшін де елеулі сипатқа ие екенін айтты.

"Біз халықаралық өзекті мәселелерді шешуге белсенді араласатын мәмілегер ретінде Орталық Азияның әлеуетін ашуға және жаһандық аренада конструктив әрі келешекті көздеген күн тәртібін дәйекті түрде ілгерілетуге ұмтыламыз. Осы орайда Алматы қаласында БҰҰ өңірлік орталығын ашу уақтылы және стратегиялық тұрғыдан маңызды қадам болып отыр" деді Тоқаев Алматыдағы жиында сөйлеген сөзінде.

Қазақстан президенті бұл орталық Арал теңізіндегі экологиялық дағдарыс пен Каспий теңізінің тартылуы сияқты проблемаларды шешу үшін "өңірлік ықпалдастықты нығайтып, оған Біріккен Ұлттар Ұйымын белсенді түрде тартуға" шақырды.

БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш Алматыда өңірлік орталықтың ашылуын "Орталық Азиядағы ынтымақтастықтың жаңа дәуірі" деп атады.

"Бұл орталық аймақ көшбасшылары арасындағы берік байланыстардың жан-жақты экономикалық интеграцияға қалай ұласатынын көрсететіндей әлеуетке ие" деді Гутерриш.

Биыл көктемде БҰҰ бас ассамблеясы Қазақстан бастамасымен осы орталықты құру туралы қарарды қабылдаған. Орталық өзге мәселелермен қатар Ауғанстанның тұрақты дамуына да мән береді.

Ақорданың хабарлауынша, Қазақстан президенті Алматыға келген БҰҰ бас хатшысымен келіссөз өткізген. Келіссөз барысында БҰҰ-ның Орталық Азия мен Ауғанстанға арналған орнықты даму мақсаттары жөніндегі өңірлік орталығы қызметінің жұмысы, Біріккен Ұлттар Ұйымын реформалау мәселесі, халықаралық және өңірлік күн тәртібі, сондай-ақ басқа да өзекті тақырыптар талқыланған.

Қазақстандағы Қашаған мұнай кенішін игеріп жатқан компаниялар қоршаған ортаға келтірілген залал үшін 4 миллиард доллар экологиялық айыппұл салу туралы даулы іс бойынша Астананың апелляциялық сотында жеңіске жетті. Мұндай ақпаратты аталған жобадағы серіктестердің мәлімдемесіне сүйеніп Bloomberg агенттігі жазды.

Бұған дейін Қазақстан үкіметі NCOC бойынша серіктес мұнай компанияларына 2,3 трлн теңге (2022 жылдың аяғындағы бағаммен 5,1 млрд доллар, қазіргі бағаммен – 4,2 млрд доллар) көлемінде айыппұл салуға талпынған. NCOC (North Caspian Operating Company) – Солтүстік Каспий бойынша өнім бөлісу жайлы келісім аясында құрылған оператор компания.

"Біз апелляциялық сот шешімін құптаймыз. Бұл шешім NCOC компаниясының күкіртті басқару іс-шаралары Қазақстан Республикасының заңдарына толық сай, қолданыстағы стандарттар мен халықаралық үздік тәжірибелерге сай және жауапкершілікпен іске асырылып жатқанын растайды", – делінген NCOC серіктестерінің бірлескен мәлімдемесінде.

Каспий теңізіндегі құны 55 миллиард доллар деп бағаланған Қашаған жобасын игеру ісі әу баста белгіленген мерзімінен кешігіп, шығындары артты деп жазды агенттік. Қазақстан билігі елдегі кен орындарынан түсетін табысты ұлғайтуды көздеп, NCOC серіктестерінен 160 миллиард доллардан асатын өтемақы талап етіп халықаралық арбитражға жүгінген. Бұл ақшаның басым бөлігін алынбаған пайда, ал қалған бөлігін қоршаған ортаға келтірілген болуы ықтимал зияндар мен Қазақстан тарапы күмәнді деп таныған мәмілелер салдарынан болған шығындар құрайды.

4 тамыз күні Астана қалалық сотының баспасөз қызметі жер қойнауын пайдаланушы NCOC компаниясының Атырау облысы бойынша экология департаментіне қарсы талабына қатысты сот шешімі жөнінде ақпарат таратты.

"Іс материалдарына сәйкес, уәкілетті орган нұсқама шығарған кезде Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінде көзделген рәсімдік талаптарды бұзғаны анықталды. Бұл жайт даулы нұсқаманы жоюға негіз болды. Алайда бұл рәсімдік бұзушылықтар жойылуы мүмкін болғандықтан, сот Атырау облысының экология департаментіне экологиялық бұзушылықтардың мәніне баға берместен, құқықтық ұстанымды ескере отырып, әкімшілік рәсімді аяқтау міндетін жүктеді. Сонымен қатар, нұсқаманың рәсімдік бұзушылықтарға байланысты жойылуы экологиялық заңнаманың мазмұны бойынша бұзушылықтардың болмағанын автоматты түрде білдірмейді. Сот бұл іс бойынша қарау барысында экология департаментінің анықтаған бұзушылықтары бойынша қорытындыларының негізділігіне немесе негізсіздігіне баға берген жоқ", – делінген Астана қалалық сотының баспасөз қызметінің хабарламасында.

Ақпаратта "сот шешімі экология департаменті анықтаған бұзушылықтардың мәнін қозғамайды және уәкілетті орган тарапынан рәсімдік кемшіліктер жойылған жағдайда қайта әрекет ету мүмкіндігін жоққа шығармайды" деп жазылған.

Шілде айында Жоғарғы сот Қашағанды игеріп жатқан оператор NCOC компаниясының Атырау облыстық экология департаментіне қарсы берген талап-арызы бойынша қаулы шығарғаны мәлім болған еді. Экологиялық айыппұлмен байланысты іс жаңа құрамдағы апелляция сотына қайта қарауға жіберілген. Бұған қоса шілде айында Қазақстанда мұнай жобалары бойынша өнімді бөлу туралы келісімдер қайта қаралатын болды деген ақпарат тарады.

Былтыр Eni SpA, Shell Plc, Exxon Mobil Corp. және TotalEnergies SE сынды серіктестер күкірт жайлы дауды алдағы екі жылда әлеуметтік жобаларға қосымша инвестиция салу жолымен реттеуді ұсынған. Компания бұл шығындарды өнімді бөлу туралы келісім аясында Қашағаннан түсетін кірістен қайтарып алуға болады деген. Сонымен қатар, NCOC сұйылтылған мұнай газын жеткізуге байланысты үкіметке қосымша төлемдер төлеуді және бірнеше миллион доллар көлемінде әлеуметтік даму қорын құруды да ұсынғаны айтылды.

Қазақстанның Энергетика министрлігі мен Экология және табиғи ресурстар министрлігі әзірге сот қаулысына байланысты пікір білдірген жоқ.

Қазақстанның көлік министрінің орынбасары Сәтжан Аблалиев пара алған деген күдікпен қамауға алынды деп хабарлады ҚазТАГ агенттігі Ұлттық қауіпсіздік комитетінің баспасөз қызметінің ақпаратына сүйеніп.

ҰҚК хабарламасында көлік вице-министрі соттың санкциясымен қамауға алынғаны айтылған. Өзге ақпарат берілмеген.

Өткен сенбі, 2 тамыз күні вице-министрдің ұсталғаны жайлы ақпарат тараған. Бірқатар телеграм-арналар шенеунік "78 мың доллар көлемінде пара алды" деген күдікке ілінгенін жазған. Kozachkov offside арнасы тергеу "автомобиль жолдары комитетіндегі жұмыспен" байланысты деп хабарлаған еді.

Сәтжан Аблалиев көлік министрінің орынбасары лауазымына 2023 жылдың қазан айында тағайындалған. 54 жастағы шенеунік оған дейін шамамен екі жыл Солтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары болған.

Алматы облысында белгісіз жағдайда қайтыс болған Нұрқанат Ғайыпбаевтың өліміне қатысты қылмыстық іс тоқтатылды. Мұны дүйсенбі, 4 тамыз күні отбасының адвокаты Мейірман Шекеев хабарлады.

"Нұрқанаттың ісі тоқтатылған. Алайда біз болашақта істі қайта жандандыру үшін өтінішхат түсіретін боламыз", – деп жазды заңгер Instagram-парақшасына.

Нұрқанат Ғайыпбаев – былтыр күзде Талғар қаласында топ адамның қатысуымен болған төбелес кезінде кісі қолынан мерт болған 16 жасар Шерзат Полаттың немере ағасы. Қоғамда үлкен резонанс тудырған жасөспірім қазасынан кейін марқұмның отбасының үйі өртеніп, полиция ауданда күзетті күшейткен. Оған дейін Шерзаттың туыстары әкімдік алдына жиналып, тергеуді ашық әрі әділ жүргізуді талап еткен.

Шерзат қаза тапқан оқиға кезінде оның қасында болған, пышақ тиіп, жарақат алған Нұрқанат Ғайыпбаев былтыр қараша айында Полаттың отбасы тұратын Азат ауылының сырт жағында өлі табылған. Полиция "ол өзіне қол жұмсаған" деп хабарлады. Туыстары бұған күмән келтірген еді. Ғайыпбаевтың қазасы бойынша тергеу басталған.

Тергеу жүргізгендер бұл істе қандай да бір қылмыс белгілері анықталған жоқ деп байлам жасаған. Алайда марқұмның туыстары оған келіспейді.

Шерзат Полаттың өліміне байланысты қозғалған іс бойынша айып тағылған тоғыз адамға биыл 5 маусымда үкім шыққан. Басты айыпталушы Абзал Шынасыл - 23 жылға, Равиль Сакиев 20 жылға түрмеге қамалды. Басқа айыпталушылар 1,5 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге сотталды.

Сотталған тоғыздың арасындағы кәмелетке толмаған жасөспірім сот кескен 1,5 жылдық қамау жазасын өтеп қойғандықтан биыл 23 шілде күні сот қаулысымен қамаудан босап шыққан.

Шерзат Полаттың өліміне қатысты іс бойынша сотталған адамдардың арасында тек сол ғана апелляцияға жүгінбеген. Қалғандары үкімге келіспейтінін айтып, апелляциялық шағым түсірген. Олардың шағымы 18 тамызда Алматы облыстық сотында қаралмақ.

Қазақ ғарышкері Талғат Мұсабаев 74 жасында өмірден озды. Мұны 4 тамыз күні қазақстандық басылымдар хабарлады. Оның неден қайтыс болғаны әзірге айтылған жоқ.

Талғат Мұсабаев ғарышқа үш рет — 1994, 1998 және 2001 жылдары ұшқан. Ол 8 рет ашық космосқа шығып, онда жиынтығы 43 сағат 46 минут болған.

Мұсабаев 2000 жылдардың басында әскери авиация саласындағы жауынгерлік даярлық бөлімін басқарды, Жуковский атындағы әскери-әуе академиясы басшысының орынбасары болды. 2005 жылы Қазақстан мен Ресейдің бірлескен "Бәйтерек" жобасын басқарды.

Бұдан соң ол Қазақстанның Білім және ғылым министрлігіне қарасты Аэроғарыш комитетінің төрағасы болды. 2007 жылы құрылған Қазақстанның Ұлттық ғарыш агенттігін басқарды.

2017 жылдан 2023 жылға дейін Талғат Мұсабаев Қазақстан Республикасы парламенті сенатының депутаты болды.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев әйгілі ұшқыш-ғарышкер, Қазақстанның Халық қахарманы, мемлекет және қоғам қайраткері Талғат Мұсабаевтың отбасы мен жақындарына көңіл айтты деп хабарлады Ақорда.

Йемен жағалауына жақын маңда теңізде болған қайық апаты салдарынан кемінде 54 мигрант қаза тапқан. Бұл ақпаратты жергілікті Денсаулық сақтау министрлігінің өкіліне сүйеніп туралы Reuters агенттігі жазды.

Қайықта шамамен 150 адам болған. Олардан 10 адам құтқарылған, соның тоғызы – Эфиопиядан шыққандар. Ондаған адам хабар-ошарсыз кеткен.

Қытайдың "Синьхуа" ақпарат агенттігі өз дереккөзіне сүйеніп, қайық сенбі, 2 шілде күні кешкі мезгілде қатты желдің салдарынан аударылған деп жазды. Жексенбі күні таңертең Шукра және Зинджибар қалалары маңындағы жағалаудан 20-дан астам адам өлі табылған. Қайықта болғандардан 12 адам тірі қалған деп жазды агенттік.

Халықаралық көші-қон ұйымының дерегі бойынша, былтыр өзге елдерден Йеменге 60 мыңнан астам мигрант барған.

АҚШ Израильдің ХАМАС тобымен (АҚШ пен Еуроодақта террористік ұйым деп танылған) келіссөзін "түгелдей немесе ештеңе" форматына ауыстыруды, яғни соғысты аяқтап, Газа секторында ХАМАС кепіліндегі 50 адамды түгелдей бір мезетте еліне қайтаруды ұсынып отыр. АҚШ-тың Таяу Шығыс бойынша арнайы өкілі Стив Уиткофф осылай деп мәлімдеді. Оның айтуынша, палестиналықтармен жүргізіліп жатқан келіссөздердің мақсаты – соғысты ұлғайту емес, оны доғару.

Сенбі, 2 тамыз күні Уиткофф ХАМАС кепілде ұстап отырған адамдардың отбасыларымен Тель-Авивте кездесті. Ол израильдіктердің басым көпшілігі кепілде отырғандардың үйге оралғанын қалайтынын, ал Газадағы тұрғындар кепілдегілерді босату секторды қалпына келтіруге бастайтын қадам боларына сенетінін айтты.

ХАМАС кепілде ұстап отырған Ром Браcлавски мен Эвьятар Давидтің жаңа видео жарияланған шақта өткен кездесу шиеленісті жағдайда өтті. Видеода олардың қатты жүдегені, аса ауыр халде екені байқалады. Кепілде отырғандардың туыстары бұл жағдайды "қазіргі заманғы Холокост" деп атап, билікті саяси қателіктер жіберді, келіссөздерді созып жіберді және нақты әрекет жасалмай отыр деп айыптап отыр.

Бұған қоса, соғысты тоқтату және кепілде отырғандарды босату жөніндегі келіссөздер жалғасып жатыр. Алайда, израильдік БАҚ-тың мәліметінше, жақын арада нақты шешім болмайтын сыңайлы. Израильдің қорғаныс армиясы бас штабының бастығы Эяль Замирдің айтуынша, келісімге қол жеткізу мүмкін бе, жоқ па, ол жағы жақын арада белгілі болмақ.

ХАМАС болса Израильдің Газа секторындағы "оккупациясы" жойылмайынша, қаруын тастамайтынын мәлімдеді. Ұйым жетекшілерінің бірі Рази Хамед астанасы Иерусалим болатын тәуелсіз палестина мемлекеті құрылғаннан кейін ғана қару оның армиясына беріледі деді. Ол сондай-ақ, 2023 жылғы 7 қазанда Израильге жасалған шабуыл "әлемді палестина мәселесіне көз ашуға мәжбүр еткенін" айтты.

ХАМАС АҚШ-ты "ашаршылық пен геноцидке" қатысы бар деп айыптап, Уиткоффтың Газаға көмек көрсететін қордың Рафахтағы азық-түлік тарататын бекетіне жуырдағы сапарын "театр қойылымы" деп атады.

Бұл шақта БҰҰ гуманитарлық көмек қоры мамыр айының аяғында жұмысын бастағалы бері Газа секторында көмек тарататын бекеттер маңында мыңнан астам адам қаза тапқан деп хабарлады. Ұйымның дерегінде олардың көбі израильдік әскери қызметкерлердің оғына ұшып мерт болған деп жазылған. Израиль әскері гуманитарлық орталықтармен байланысты оқиғалар бойынша тергеу амалдарын жалғастырып жатқанын мәлімдеді. Қор өзінің көмек тарату бекеттері өңірдегі ең қауіпсіз орын саналатынын айтты.

Израиль гуманитарлық көмек алуға барған палестиналықтарды өлтірді деген айыптауларды жоққа шығарып отыр. Израильдің қорғаныс армиясы ХАМАС-ты гуманитарлық көмекті тартып алып, бейбіт халықты тірі қалқан ретінде пайдаланып жүр деп айыптады.

• Израиль Газа секторындағы әскери қимылдарды 2023 жылғы 7 қазанда ХАМАС тобы жасаған шабуылдан кейін бастаған. ХАМАС шабуыл барысында шамамен 1200 адамды өлтіріп, 250-ден астам адамды кепіл ретінде алып кеткен.
• Палестина жағының деректеріне сәйкес, қарулы қақтығыстар мен әуе шабуылдары салдарынан Газа секторында 60 мың адам қаза тапқан. Израиль бұл мәліметке күмән келтіріп, қаза тапқандардың қаншасы ХАМАС мүшелері, қаншасы бейбіт тұрғын екені белгісіз екенін айтады.
• Қазір Газа секторында жихадшылардың қолында 50 тұтқын қалып отыр. Олардың 20-ға жуығы тірі болуы мүмкін.

Батыстың барлау мекемелері Ресейдің арнаулы қызметтері ұйымдастырған деп болжанған диверсия әрекеттерінің саны азайғанын айтады. Мұндай ақпаратты еуропалық және америкалық ресми тұлғаларға сүйеніп, Bloomberg басылымы жазды.

Халықаралық стратегиялық зерттеулер институты (IISS) 2025 жылдың қаңтарынан мамыр айына дейінгі аралықта Ресейдің 11 бүлдіргі әрекетін тіркеген. Бұған Швециядағы талшықты-оптикалық кабельдер мен ұялы байланыс мұнараларын істен шығару әрекеттері де кіреді. Ал былтыр 30-дан астам осындай оқиғалар болған – олардың қатарында энергетика, байланыс, көлік, әскери нысандар, су инфрақұрылымы мен суасты нысандарына жасалған шабуылдар бар.

Bloomberg дереккөздерінің айтуынша, Ресейдің диверсия әрекеттері 2024 жылдың күзіне қарай азая бастаған. Оған дейін АҚШ-тың жоғары лауазымды тұлғалары ресейлік әріптестерін жаңа операциялар жасап жүрмеуді ескерткен деп жазды агенттік. Ондай ескерту DHL логистика орталықтарында – Бирмингемде, Лейпцигте және Варшава маңында болған күмәнді өрттерден кейін және АҚШ-қа ұшатын жүк ұшақтарына диверсанттар жарылғыш зат қоюы мүмкін деген хабарлардан соң жасалған. Ол кезде ресейліктерге Вашингтон тарапынан ескерту жасалғаны жайлы The New York Times басылымы да жазған еді.

Bloomberg дереккөздері диверсиялық әрекеттердің азаюын екі негізгі фактормен түсіндіреді. Біріншіден – орындаушылар өте сенімсіз болғандықтан, гибрид операцияларды тиімді түрде басқарудың мүмкін болмауы. Екіншіден – бұған Дональд Трамптың президенттік мерзімінің алғашқы айларында АҚШ-тың ашуына тимеген жөн деген саяси есеп те себеп болуы мүмкін.

Кремль Bloomberg жолдаған сауалға жауап бермеді. Бұған дейін Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Еуропадағы ресейлік диверсиялар туралы хабарларды "мүлдем негізсіз" деп атаған.

Ғалымдар Камчаткадағы Крашенинников жанартауы араға бәленбай ғасыр салып қайта оянғанын айтып отыр. Бұл туралы Ресей ғылым академиясының Вулканология және сейсмология институты жанындағы жанартау атқылауын тіркейтін Камчатка тобы (KVERT) хабарлады.

Крашенинников жанартауы 2 тамыз күні сағат 16:50-де (жергілікті уақыт бойынша 3 тамыз, таңғы 4:50) оянған. Жанартаудан шыққан күл төрт километр биікке дейін көтерілген. KVERT мәліметінше, бұған дейін осы жанартаудың атқылауы 1463 жылы тіркелген екен.

Кроноцкий қорығы өкілдерінің айтуынша, жанартаудан көкке ұшқан күл 5-6 шақырымға дейін жайылып, кейбір аумақтарды күл басқан. Алайда елді мекендер зардап шекпеген – көкте бұлт тәрізді жайылған күл елдімекендерден алшақ аумақтарға жеткен, деп хабарлады Камчатка өлкесінің төтенше жағдайлар қызметі.

Крашенинников жанартауы Камчаткада жер өте қатты сілкінгеннен кейін оянды. 30 шілде күні магнитудасы 8,8-ге жеткен аса күшті жер сілкінісінің эпицентрі Петропавловск-Камчатский қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 200 шақырым жерде болған. Мұншама күшті жер сілкінісі осы өңірде 1952 жылдан бері алғаш рет тіркелді.

Шығыс жанартау белдеуіне жататын Крашенинников жанартауы Кроноцкое көлінен оңтүстікке қарай шамамен 13 шақырым, ал Петропавловск-Камчатский қаласынан 200 шақырым қашықта орналасқан. Жанартау ең биік басы — 1856 метр. Ол Камчатканы алғаш зерттегендердің бірі — Степан Крашенинниковтың құрметіне аталған.

Ақ үй аппараты басшысының орынбасары Стивен Миллер Ресей мұнайын сатып алып отырған Үндістанды Ресейдің Украинаға қарсы соғысын жанама түрде қаржыландырып отыр деп айыптады. Бұл жайында Reuters агенттігі жазды.

"Ол [АҚШ президенті Дональд Трамп] өте анық айтқан нәрсе – Үндістан үшін Ресейден мұнай сатып алып, бұл соғысты қаржыландыруды жалғастырудың жөні жоқ", – деді Миллер Fox News телеарнасы эфирі кезінде.

Соның қарсаңында бұқаралық ақпарат құралдары Үндістан үкіметіндегі дереккөздердің айтқанына сүйеніп, Дональд Трамптың қосалқы санкциялар енгізетіні жайлы айтқан ескертуіне қарамастан, Үндістан Ресей мұнайын сатып алуды жалғастырмақ деп хабарлаған.

• 14 шілде күні Дональд Трамп егер Ресей Украинамен бейбіт келісімге келмесе, Ресей мұнайын сатып алатын елдерге 100 пайыздық кеден бажы енгізіледі деп мәлімдеген.
• 30 шілдеде АҚШ президенті Үндістанға қатысты 25 пайыздық импорт бажын енгізетінін жариялады. Ол мұндай шешім қабылдаудың өзге себептеріне қоса, Үндістан Ресейден әскери техника мен энергия ресурстарын сатып алып отырғандықтан деп түсіндірді.
• Қазір Үндістанға ең ірі көлемде мұнай жеткізіп жатқан ел – Ресей, Үндістанға сырттар баратын мұнайдың шамамен 35 пайызы Ресейге тиесілі.
• Reuters деректеріне сүйенсек, биыл қаңтар мен маусым айлары аралығында Үндістан күн сайын шамамен 1,75 миллион баррель Ресей мұнайын алған. Бұл көрсеткіш былтырғымен салыстырғанда 1 пайыз артық.

Эстония Ресеймен шекарадағы көпірге бөгет орната бастады. Эстонияны ресейлік Ивангородпен жалғайтын Нарвадағы Достық көпірінде ірі металл қақпалар тұрғызылды деп хабарлады мемлекеттік ERR телерадиохабар тарату кешені.

Бұл Эстония аумағына рұқсатсыз енуден қорғайтын алғашқы қауіпсіздік жүйесі. Қазіргі кезде қақпа көпірдің автомобиль жолы бөлігін жауып тұр.

Алдағы уақытта осыған ұқсас бөгеттер жаяу жүргіншілер бөлігіне де орнатылмақ. Олар қажет жағдайда шекара бекеті аумағына көлікті кіргізбейді және шығатын көліктердің де жолын жауып тастай алады.

Нарва шекара бекетінің жетекшісі Антти Ээнсалудың сөзінше, бес жыл бұрын Ресей жағынан келетін көліктер сол кездердегі бөгеттерді бұзып өткен. Оның айтуынша, енді жаңа қақпа оған жол бермейді және көпірдегі жағдайды да жақсырақ бақылауға мүмкіндік береді.

Көпірдің Ресей жағында да құрылыс жұмыстары жүріп жатыр – ол жақта жаңа көлік шекара пункті құрылған.

ERR-дың жазуынша, 2025 жылы күзде Эстония Ресеймен шекараның барлық бөлігін нығайтуға кіріседі. Инженерлік топ өкілі Айнар Афанасьевтің сөзінше, құрылыс барысында қарулы жанжалдардан алынған тәжірибелер де ескерілмек: қатер төнген жағдайда инженерлер мина аймағын пайдалануды, сонымен бірге көпір мен құбырларды жаруды жоспарлауы мүмкін.

АҚШ президенті Дональд Трамптың жанама санкция туралы ескертуіне қарамастан Үндістан Ресей мұнайын сатып ала береді. Бұл жөнінде Үндістан үкіметіндегі екі дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Агенттік дереккөздерінің бірінің айтуынша, бұл ұзақмерзімді байланыс және "сатып алуды тез тоқтата салу оңай емес".

14 шілдеде Дональд Трамп Ресей Украинамен келісімге келмесе, Ресей мұнайын сатып алатын елдерге жүз пайыздық баж салығын енгізетінін мәлімдеген. 30 шілдеде Америка президенті Ресейден әскери техника мен шикізат сатып алатын Үндістанға 25 пайыздық баж салығын енгізетінін хабарлаған.

Шілде соңында Трамп Кремльге Украинамен келісімге келуге бұрын айтқандай 50 күн емес, 10-12 күн беретінін айтқан. Киев соғысты ешқандай қосымша шартсыз тоқтатуға дайын екенін білдірген. Ал Мәскеу бұл ұсыныстарды қабылдамайды.

Үндістанға тасымалданатын мұнай көлемінің 35 пайызын Ресей қамтамасыз етеді. Reuters мәліметінше, биыл қаңтар-маусымда Үндістан күніне шамамен 1,75 млн Ресей мұнайын тасымалдаған, бұл былтырмен салыстырғанда 1% көп.