Шымкентте он шақты белсенді 1993 жылы қабылданған конституцияны референдум арқылы қайтаруды талап етіп, "Сайлау туралы" заңды өзгерту қажеттігін айтты. Қолдарына "Мұхтар Жәкішевке бостандық!" деген жазуы бар плакат, полицейлердің наразылыққа шыққандарды ұстап жатқан сәті бейнеленген суреттерді ұстап шыққан азаматтар қазіргі конституцияның қарапайым азаматтарды қорғамайтынын, елде заңдардың дұрыс жұмыс істемей жатқанын айтты.

- Неге бізде әрбір екі жарым жыл сайын конституция өзгеріп тұрады? Ата заңымыз Назарбаевтың "черновигіне" айналып кетті.1998 жылы өзгертулер, толықтырулар енгізілді. 2007 жылы тағы өзгертілді. 2011, 2017 жылдары... Жыл сайын-дерлік қолын сұғады. Өз мүддесіне қарай өзгертеді. Бұл болмайтын нәрсе. 1993 жылғы Конституция қайтарылсын не халық мүддесін қорғайтын жаңа конституция қабылдансын. 1993 жылы "бейбіт жиын өткізу" туралы 12-бап болған. 20-бапта тіпті шерулерге де рұқсат етілген еді, - деді жергілікті белсенді Дәулет Насыров.

Акцияға келгендердің бірі Нұржан Әбілдаев 30 тамыз - конституция күні болып белгіленгенмен елде мерекелік көңіл-күй сезілмейтінін, халықтың заңсыздықтардан мезі болғанын айтты.

- Кезінде Назарбаев "бізде заң жұмыс істеп жатыр, елде саяси тұтқындар жоқ" деп айтты. Ал елде жерді қорғаған Арон Атабек түрмеде отыр. Экономиканың ахуалын көтерген Мұхтар Жәкішев түрмеде отыр. Қытайлықтарға жер берілуіне қарсы болған азаматтар түрмеде. Олар неге түрмеде отыр? Егер бізде Конституция болса, неге ол халықтың мүддесін қорғамайды? Неге бізде жалақы төмен? Неге жас отбасылар ажырасып жатыр? Неге жас отбасылар пәтер жағалап жүр? Білім сапасы неге нашарлап кетті? Бәрі ақшамен шешіледі. Қазір барлық жерде ақша, тамыр-таныстық шешеді. Конституцияда мұның ешқайсысы жазылмаған. Елде басқа "заң" жұмыс істеп тұр. Егер конституция жұмыс істемесе, демек оны өзгерту керек, жаңарту керек, - деді ол.

ВИДЕО: Белсенді Нұржан Әбілдаевтың акция кезінде айтқаны (30 тамыз 2019 жыл).

Embed Бөлісіңіз

Конституция күнгі Шымкенттегі акция

Embed Бөлісіңіз

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:01:37 0:00

Жиналғандар акция кезінде бұдан бөлек, өздері бастан кешкен заңсыз әрекеттерден мысал келтіріп, пікірлерін айтты. Акцияны полиция қызметкерлері сырттай бақылап тұрды. "Абай" саябағына жиналғандар шамамен бір жарым сағаттан соң тарап кетті.

30 тамыз Қазақстанда Конституция күні аталып өтеді. 1995 жылы қабылданған конституцияның құрметіне елде демалыс жарияланған.

1995 жылы қабылданған конституцияға 23 жыл ішінде бірнеше рет ірі өзгеріс енгізілді. 2017 жыл қаңтар айында елдің бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев жергілікті телеарнадан сөйлеп, өзіне тиесілі бірқатар өкілеттіліктерді парламент пен үкіметке беретінін айтты. Ол бұл ниетін "қазіргі заман талаптары" мен "демократиялық реформалар рухына" сәйкес болу мақсатымен түсіндірді. Конституцияға енгізілетін өзгерістерді парламент екі жұмыс күні ішінде мақұлдады. Биліктің айтуынша, бұл өзгерістер елдің жағдайына қатысты парламент пен үкіметтің жауапкершілігін күшейтеді. Ал кейбір халықаралық ұйымдар реформаны "ескі фасадқа жағылған тағы бір қабат бояу" деп атады.

Кейбір сарапшылар Қазақстан конституциясын "елдің дамуының тірегі болды, тұрақтылықтың кепілі, бұл мемлекеттегі адам құқықтарын қамтамасыз еткен басты құжат" деп сипаттаса, кей белсенділер мен саясаткерлер елді авторитарлық режимге кіріптар еткен құжатты даму жолындағы кедергі санайды.

Саяси оппоненттері Нұрсұлтан Назарбаевтың жоғары билікте отырған кезде Қазақстан Конституциясын өзіне ыңғайлап, оған толықтырулар мен өзгерістер енгізуді әдетке айналдырғанын айтады. Мысалы, 1998 жылғы қазан айында Конституцияға бірден 19 түзету енгізілген соң 1999 жылы қаңтарда кезектен тыс президент сайлауы өтті.

2007 жылы мамырда Конституцияға енгізілген кезекті түзетулердің арқасында Нұрсұлтан Назарбаев президент сайлауына еш шектеусіз түсе беретін айрықша құқыққа иеленді. Кейінірек "Қазақстанның тұңғыш президенті" деген ресми атаққа ие болып, іс жүзінде қылмыстық қудалауға жатпайтын тұлғаға айналған.

Штаб-пәтері Дублинде орналасқан ирландиялық Front Line Defenders құқық қорғау ұйымы белсенді Марат Жыланбаевтың денсаулығы туралы жазба жариялап, дабыл қаққаннан кейін әкімшілік жазаға тартылған құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожинаға шыққан сот шешімін айыптап, Қазақстан билігін шешімнің күшін жоюға шақырды. Құқық қорғау ұйымының мәлімдемесі 5 тамызда жарияланды.

"Әлеуметтік желіде пікір айту еркіндігін пайдаланғаны үшін құқық қорғаушыларды бұлыңғыр жазылған заңды пайдалана отырып жазалау іс жүзінде цензурамен пара-пар және Қазақстандағы азаматтық кеңістікке теріс әсері етеді. Мұндай әрекеттер адам құқығы туралы тәуелсіз ақпаратқа қолжетімділікті шектейді және елдегі пікір айту еркіндігіне нұқсан келтіреді" деп жазылған ұйымның мақаласында.

Құқық қорғау ұйымы Қазақстан билігін Бақытжан Төреғожинаны сотпен қудалауды дереу тоқтатып, оған шыққан сот шешімінің күшін жоюға шақырған.

БҰҰ-ның құқық қорғаушылардың мәселесі жөніндегі арнайы баяндамашысы Мэри Лоулор да Facebook желісінде жағдайға алаңдаушылық білдірді.

"Бұл – адам құқығы қорғау қызметі үшін кек алу" деп жазды Мэри Лоулор.

Өткен аптада "Ар.Рух.Хақ" қоғамдық қорының жетекшісі, құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожинаны Алматы әкімшілік соты "жалған ақпарат тарату" бабы бойынша кінәлі деп танып, 78 мың теңге (шамамен 144 доллар) айыппұл салған. Құқық қорғаушы өзіне тағылған айыптарға келіспеген.

Әкімшілік іске құқық қорғаушының түрмеде аштық жариялаған саяси белсенді, марафоншы Марат Жыланбаевтың денсаулығы нашарлап кеткені жайлы жақында әлеуметтік желіде жазған посты себеп болған. Ол жазбада Төреғожина Жыланбаевты "терісінің түсі өзгерген, есінен танып қала жаздайды", салмағы 45 келіге дейін кеміп кеткен деп сипаттаған.

Алайда бұл ақпаратты кейін Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті (ҚАЖК) теріске шығарған. Ал адам құқықтары жөніндегі уәкіл Артур Ластаев белсендінің денсаулығы күрт нашарлады деген сөздерді "хайп" деп атаған.

"Біз облыстық денсаулық сақтау басқармасымен үнемі байланыстамыз. Сондықтан оның "халі ауыр", ол "45 кг болып, талып қалуға шақ қалыпты" деген сөздердің ешқандай объективті негізі жоқ және олар дәлелденбеген. Азаматтың, әсіресе жазасын өтеп жатқан адамның денсаулығына қатысты хайп жасау құқықтық тұрғыдан дұрыс емес, ал М.Жыланбаевтың туыстары мен жақындарының алдында адамдыққа жатпайтын әрекет деп санаймын" деді Ластаев.

29 шілдеде Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі уәкілінің жанындағы үйлестіру кеңесінің хатшысы Раиса Шер Ақмола облысы Степногорск қаласындағы №4 түзету мекемесінде жазасын өтеп жатқан Марат Жыланбаевтың фотоларын жариялады. Оның айтуынша, Ақмола облыстық денсаулық сақтау, санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармаларының өкілдерімен бірге олар жазасын өтеушінің жағдайымен танысып, өзімен сөйлескен.

Сот кезінде қорғау жағы әкімшілік істі қозғауға түрткі болған хаттама дұрыс толтырылмағанын, материалдар болжамға негізделгендіктен сотта дәлел ретінде қолданылмауға тиіс екенін айтты.

Ал рапортты толтырған Алмалы аудандық полициясының учаскелік инспекторы Мұхит Тойбаев сот кезінде Төреғожинаның жазбасы “фактіге негізделмегенін”, “қылмыстық-атқару жүйесінің беделіне нұқсан” келтіретінін айтты.

Төреғожина өтініш беріп, Марат Жыланбаевтың өзін сот процесіне қатыстыруды, осылайша белсендіге барлық сұраққа өзі жауап беру мүмкіндігін беруді сұраған. Бірақ судья өтінішті қанағаттандырмады.

Құқық қорғаушы шешімді апелляцияға беретінін айтқан.

Павлодар облысында "Богатырь Көмір" карьерінде бір жұмысшы қаза болды. Orda-ның жазуынша, оқиға 5 тамызда болған.

Компанияның хабарлауынша, 5 тамызда тартушы агрегат жүргізушісін тоқ соғып, қаза болған. Оқиға орнына жедел жәрдем көлігі барғанға дейін ер адам сол жерде жан тапсырған.

Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитетінің дерегінше, қаза болған адам 42 жаста. Оқиғаны арнайы комиссия тергеп жатқаны хабарланды. Сот-медицина сараптамасы тағайындалған.

Кәсіпорын өкілдері марқұмның отбасына барлық көмекті беруге уәде берген.

Бірнеше күн бұрын ғана осы карьерде 32 жастағы электр слесары өндіріс кезінде ауыр жарақаттанғанын жергілікті БАҚ жазған. Ол биіктен құлаған. Мемлекеттік инспекция комитеті тексеріс бастағанын хабарлаған.

"Богатырь Көмір" кәсіпорнының әлеуметтік есебіне сәйкес, кейінгі үш жылда кәсіпорында өндіріс кезінде кемінде алты адам қаза болған.

"Богатырь Көмір" – қазақстандық «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры мен ресейлік «РусАл» компанияларының біріккен кәсіпорны. 2002 жылы компания Қазақстан үкіметімен «Богатырь» және «Северный» кеніштерінің құрамындағы Екібастұз көмір кен орнын 45 жыл игеру туралы келісім-шартқа отырған. Компания үлесіне Екібастұз көмір алабында өндірілетін көмірдің барлық көлемінің 70%-ы тиеді.

Шымкентте әкімнің орынбасары "Руслан Берденовке жасалған қастандық ісі" бойынша негізгі сот басталды. Іс бойынша Шымкент әкімдігіне қарасты "Тұрғын үй Шымкент" компаниясының бұрынғы директоры Ернар Жиембайға "Адам өлтіруге оқталу" бабы бойынша айып тағылған.

ҚазТАГ-тың жазуынша, сот процесі барысында Ернар Жиембай шенеунікке оқ ату себебін түсіндірген.

"Себептердің бірі - қызғаныш. Жұбайым Берденовтің туыстарымен араласады және үнемі оны үлгі ететін. "Оның бұлшықеттері бар, костюмі қандай әдемі, қымбат" деп. Жұмыста да үнемі қысым жасалатын, намысқа да тиді. Жұбайым ажырасамын деп сотқа арыз түсірді. Берденов оған үнемі лайк басатын. Комплимент жазды" деді Ернар Жиембай сотта.

Ол сотта Берденовтің жұмыста өте дөрекі сөйлеп, намысына тиетінін айтқан.

ҚазТАГ-тың жазуынша, Жиембай сонымен бірге сотта Руслан Берденов өзін кешіретінін, бірақ ол үшін шарт қойғанын айтқан.

"Егер мен сотта әкім Ғабит Сыздықбеков (қазіргі Шымкент әкімі) мені киллер ретінде жалдады деп айтсам, Берденов мені кешіретінін айтты" деді Жиембай.

Сот талабына қарамастан Берденовтің сөзі сот отырысына қатыспады. Оның өкілдері шенеуніктің емделіп жатқанын айтқан.

Сотта Берденовтің мүддесін қорғаушылар Жиембайдың сөзіне қатысты не деп жауап бергені әзірге белгісіз.

Бұған дейін прокурор “күдікті өзінің жұмыстан айырылатынын білгеннен кейін “кек алу” мақсатында оқ атты” деп айтқан еді.

Ернар Жиембай сотта өзіне тағылған "Адам өлтіруге оқталу" бабымен келіспейтінін, аңшы мылтығымен шенеунікті әншейін қорқытқысы келгенін, өлтіруге оқталмағанын айтты.

Шымкент әкімінің орынбасары 40 жастағы Руслан Берденовке сәуір айында "қастандық жасалып", оқ тиген шенеунікке шұғыл ота жасалған еді. Оқиғаға не түрткі болғаны белгісіз.

Мамыр айында Берденов жағдайы тәуірлеп, қалыпты өмірге дайын екенін мәлімдеген. Маусымның соңында Respublica партиясының тең төрағасы қызметінен кеткені белгілі болды.

АҚШ президентінің арнайы уәкілі Стив Уиткофф сәрсенбі күні Мәскеуде Ресей президентінің арнайы өкілі Кирилл Дмитриевпен кездесті. Олардың Кремльдегі саябақта кетіп бара жатқаны көрінетін видеоны ресейлік мемлекеттік ақпарат құралдары жариялады.

Уиткофф Мәскеуге сәрсенбі, 6 тамызда таңертең келген. Оның ұшағы Внуково әуежайына қонды. Ол бүгін Ресей президенті Владимир Путинмен кездеседі деген болжам бар. Кремль ақпаратты ресми түрде растамады.

Трамп өкілі АҚШ президентінің Мәскеуге қойған ультиматумының мерзімі аяқталайын деген шақта Ресейге барып отыр. Трамп Ресейден Украинадағы атысты дереу тоқтатуды талап еткен, талабы орындалмаса, ресейлік тауарлар мен Ресеймен сауда-саттық жасайтын елдердің тауарларына жүз пайыздық баж салығын енгізетінін ескерткен.

Сейсенбі күні Трамп журналистерге баж салығы міндетті түрде 100 пайыз болады деп ескертпегенін жеткізді. Оның сөзінше, жаңа шектеу туралы түпкілікті шешім Уиткоффтың Мәскеуге сапарынан кейін қабылданады. Ол Украинадағы соғысты тоқтатудан әлі де үмітті.

"Кейінгі бес айда бес соғысты тоқтаттым. Алтыншысы осы болғанын қалар едім" деді сейсенбі күні ол журналистерге.

Вашингтон Мәскеу мен Киевтен атысты шартсыз тоқтатуды талап етеді. Украина президенті Владимир Зеленский мамырдан бері соған дайын екенін айтып келеді. Ресей атысты тоқтату үшін бірқатар шарт қойған, арасында үзіліс кезінде Украинаға қару-жарақ жеткізбеу туралы талап та бар.

Еуроодақ Қытайға санкция салуға дайындалып жатыр деп жазды Politico. Брюссельдегі дипломатиялық дереккөзге сүйенген басылым бұған Пекиннің Ресейдің Украинаға қарсы ашқан соғысын қолдауы себеп болып отырғанын атап өтті.

Шілде айында Reuters "өнеркәсіптік тоңазытқыш қондырғыларын тасымалдайтын" жалған компаниялар Ресейге дронға арналған қытайлық қозғалтқыштарды жасырын тасымалдағанын жазған еді.

Politico-ның дереккөзі Reuters мәліметінің "анық" екенін және нақты жағдайда Қытайдың "рөлі күшейгенін" айтқан.

"Қытай қолдамағанда қазір соғыстағы ахуал мүлде басқаша болар еді" деді дереккөз.

Еуроодақтың 15 елі аталған мәліметтерді алға тартып, Пекиннен түсініктеме сұраған. Қытай не өзінің қатысы барын жоққа шығарған немесе түсініктемеден мүлде бас тартқан.

Санкция тамыздан кейін салынады деп жоспарланып отыр. Дегенмен ЕО елдері Пекинмен диалогтан да мүлде бас тартып отырған жоқ.

"Коммерсант"-тың жазуынша, ЕО-ның шілде айында мақұлданған Ресейге қарсы 18-санкция пакетінде Ресеймен сауда жасаған жеті қытайлық компанияның аты аталады. Бұған қоса, қытайлық Suifenhe Rural Commercial Bank және Heihe Rural Commercial Bank банктері де бар. Қытай билігі айыптауларды негізсіз деп атап, өзінің құрылымдарының құқықтары мен мүддесін қорғау үшін жауап беретінін айтқан.

"Ар.Рух.Хақ" қоғамдық қорының жетекшісі, құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина түрмедегі оппозиция белсендісі, марафоншы Марат Жыланбаевты ауруханаға жатқызуды талап етті.

Құқық қорғаушының сөзінше, Марат Жыланбаевтың аштық ұстап жатқанына 6 тамызда 66 күн болған. Ол белсендінің денсаулығы нашарлағын айтып, оны ауруханаға жатқызып, толық медициналық тексерістен өткізуді талап етті.

Оның сөзінше, 5 тамызда адвокат Денис Малюга Жыланбаевқа кіріп шыққан. Құқық қорғаушы Жыланбаевтың өтінішімен оның қан талдауының көрсеткішін желіде жариялап, белсендінің аяқ сіңірі тартылып, қабырғасы ауыратынын және өзге де симптомдар барын жеткізді.

“Бұған қоса, Марат Жыланбаев БАҚ және халықаралық ұйым өкілдерімен кездесу туралы өтініш жазды. Өтінішті мекеме тіркеді. Адвокат Денис Малюгада тіркелген өтініштің нөмірі бар. ЕО, Ұлыбритания және АҚШ, норвегиялық Хельсинки комитетінің Қазақстандағы өкілі, Human Rights Watch-ты Марат Жыланбаевқа кіріп кірулерін сұраймыз” деп жазды.

Құқық қорғаушы жазбада ресми омбудсмендерден қайран жоғын да меңзеген.

Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті және Степногорскідегі түрме өкілдері әзірге реакция білдірмеді. Қылмыстық атқару-жүйесі департаментінің баспасөз хатшысы Ирина Горнова 6 тамызда Азаттық тілшісіне демалыста жүргенін айтып, ақпаратты анықтап көретінін айтты.

Бұған дейін ҚАЖК Жыланбаевтың халі мүшкіл деген ақпаратты жоққа шығарған. Ал адам құқықтары жөніндегі уәкіл Артур Ластаев белсендінің денсаулығы күрт нашарлады деген сөздерді "хайп" деп атаған.

"Біз облыстық денсаулық сақтау басқармасымен үнемі байланыстамыз. Сондықтан оның "халі ауыр", ол "45 кг болып, талып қалуға шақ қалыпты" деген сөздердің ешқандай объективті негізі жоқ және олар дәлелденбеген. Азаматтың, әсіресе жазасын өтеп жатқан адамның денсаулығына қатысты хайп жасау құқықтық тұрғыдан дұрыс емес, ал М.Жыланбаевтың туыстары мен жақындарының алдында адамдыққа жатпайтын әрекет деп санаймын" деді Ластаев.

29 шілдеде Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі уәкілінің жанындағы үйлестіру кеңесінің хатшысы Раиса Шер Ақмола облысы Степногорск қаласындағы №4 түзету мекемесінде жазасын өтеп жатқан Марат Жыланбаевтың фотоларын жариялады. Оның айтуынша, Ақмола облыстық денсаулық сақтау, санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармаларының өкілдерімен бірге олар жазасын өтеушінің жағдайымен танысып, өзімен сөйлескен.

"Өзінің айтуынша, оның халі жақсы, денсаулығына қатысты еш шағымы жоқ. Бұған қоса ол тұрақты түрде спортпен шұғылданады, соның ішінде өзі ұнататын спорт түрі – жүгірумен де айналысады, кітапханаға барып, кітап оқиды" деп жазды Шер Facebook-тегі парақшасында.

Бірақ фотода ол қырынан және арқа жағынан ғана түсірілген, видео жоқ. Кейбір қолданушылар бұл суреттерден адамның жағдайын бағалау мүмкін емес екенін айтып, Жыланбаевтың видеосын жариялауды және оған тәуелсіз құқық қорғаушыларды кіргізуді талап еткен. ҚАЖК бұл талапқа реакция білдірген жоқ.

Жыланбаевтың ахуалы жайлы дабыл қаққан құқық қорғаушы Төреғожинаға 31 шілдеде 78 мың теңге айыппұл салынды. Оған "жалған ақпарат таратты" деген айып тағылды. Ал құқық қорғаушы айыпқа келіспеді. Халықаралық ұйымдар шешімді сынады.

• 61 жастағы Марат Жыланбаев – Гиннестің рекордтар кітабына енген жеті рекордтың иегері атанған ультрамарафоншы ретінде көпке танылған. Ол тіркелмеген оппозициялық "Алға, Қазақстан!" партиясының бастамашыл тобының жетекшісі болған. 2023 жылдың көктемінде белсенді қамауға алынып, оның ісін жабық қараған Астана соты сол жылы қарашада Марат Жыланбаевты "экстремистік ұйым ісіне араласты" және "экстремизмді қаржыландырды" деген айып бойынша жеті жылға бостандығынан айырған.
• Соттың ұйғарымы бойынша Жыланбаев: "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысы экстремистік ұйым деп танылғанын біле тұра Астана қаласы аумағында "ҚДТ" ұйымының қызметіне белсенді түрде араласып, Мұхтар Әблязов ұйымдастырған заңсыз митингілерге қатысқан. Сонымен қатар, Әблязов пен және оның шетелдегі штабымен байланыс орнатып, олардың Конституциялық құрылымды күштеп өзгертуді көздейтін тапсырмаларын орындаған. 2021 жылы Жыланбаев М.Т. қоғамға қауіпті салдарды түсіне отырып, Әблязовтың тапсырмасын орындап, Астана қаласындағы Республика даңғылында орналасқан ашаршылық құрбандарына арналған ескерткішке келіп, "ҚДТ" ұйымының қызметін насихаттаған. 2022-2023 жылдары Жыланбаев М.Т. "ҚДТ" қызметінің экстремистік сипатын біле тұра, басқа адамдармен сөз байласып, оған ақпараттық, қаржылық және өзге де көмек көрсеткен. Әлеуметтік желіде ұйымды қаржыландыруға және оған қосылуға шақырған". Сот оны қоғамнан оқшаулап қана түзетуге болады деген ұйғарымға келген.
• Жыланбаев пен оның жақтастары тағылған айыптарды саяси астары бар деп жоққа шығарды.
• 2018 жылы Қазақстан соты ҚДТ қозғалысын "экстремистік ұйым" деп танып, қызметіне тыйым салған. Ал Еуропарламент 2019 жылы наурызда қабылдаған қарарында ҚДТ-ны "бейбіт оппозициялық ұйым" деп атаған.
• Қазақстандық құқық қорғаушылар биліктің саясатын қатты сынайтын Марат Жыланбаевты "саяси тұтқындар" тізіміне қосқан. Ресми Астана елде саяси тұтқын жоқ, ешкім саяси ой-пікіріне бола қудаланбайды дейді.

АҚШ президенті Дональд Трамп мұнайдың арзандауы Ресейді Украинаға қарсы соғысты тоқтатуға мәжбүрлей алады.

"Егер мұнай қатты арзандаса, Путин адам өлтіруін тоқтатады. Егер мұнайдың баррелі тағы 10 долларға арзандаса, онда таңдау да қалмайды, себебі [Ресей] экономикасының ахуалы өте нашар" — деді Трамп CNBC News эфирінде.

Трамп сонымен бірге Ресей мұнайынан бас тартпаған Үндістанға баж салығын едәуір көбейтетінін және Брюссель Америка экономикасы алдындағы міндеттемелерін орындамаса, ЕО-ға 35 пайыздық баж салығын енгізетінін айтты.

5 тамызда Лондонның ICE биржасында Brent маркалы мұнайдың бір баррелінің қазан айындағы бағасы 68 доллардан төмен түсті. Бұл кейінгі бір аптадағы ең төменгі көрсеткіш. ОПЕК+ елдері қыркүйекте мұнай өндірісі көлемін арттыруды жоспарлап отыр. Бұған қоса, 8 тамызда Ресейден атысты тоқтатуды талап еткен Трамптың Мәскеуге қарсы ультиматумының мерзімі аяқталады. АҚШ президенті талап орындалмаған жағдайда Вашингтон Мәскеуге қарсы санкция енгізетінін ескерткен.

Reuters мәліметінше, Владимир Путин Трамптың талаптарына тіке жауап бермесе де, Вашингтонмен қарым-қатынастың нашарлауының салдарын түсінеді, бірақ әскери мақсатқа басымдық береді.

Өзбекстан парламентінің жоғарғы палатасы елден тыс жерде 90 күннен артық болған өзбекстандық азаматтар мен елге келген шетелдіктерді және азаматтығы жоқ адамдарды ВИЧ-ке тексеруді міндеттейтін заңды мақұлдады.

Жаңа заңның талаптары шетелде тұратын немесе сонда 90 күннен артық жүрген Өзбекстан азаматтарына (18 бен 60 жас аралығындағы), шетел азаматтарына және Өзбекстанда тұратын азаматтығы жоқ адамдарға міндетті.

Тексеру түрлі көзден қаржыландырылады: Өзбекстан азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдарға мемлекеттік бюджет есебінен төленеді. Шетел азаматтары мен еңбек мигранттары өз қалтасынан немесе жұмыс берушісінің есебінен немесе заңға қайшы келмейтін өзге көзден төлейді.

Заң бойынша, ВИЧ пен туберкулез аурулары анықталған шетел азаматына Өзбекстан аумағында жұмыс істеуге рұқсат берілмейді.

Парламент дерегінше, 2024 шетелде ұзақ уақыт болып оралған 1,7 млн өзбекстандық азаматтың 434 мыңы (25 пайыз) ВИЧ тестінен өз еркімен өткен. Оның ішінде 1512 адамнан адамның иммун тапшылығы вирусы анықталған. Сондай-ақ өз еркімен анализ тапсырған 12,7 мың шетел азаматы мен азаматтығы жоқ адамның ішінде 81 адамнан ВИЧ табылған.

Сенаттың мәлімдеуінше, бұл ерікті тексерудің нәтижесі ғана, міндетті тексеру одан да көп ауруду анықтауы мүмкін.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"ВИЧ адамның мінез-құлқын сипаттамайды". Ауру – үкім емес

АҚШ шетел азаматтарына туристік және бизнес визаларын берерде 15 мың долларға дейін кепіл жарна талап етеді. Бұл келушілердің виза мерзімі аяқталғанда АҚШ аумағынан кетуіне кепілдік болмақ. Мұны дүйсенбі күні Мемлекеттік департамент мәлімдеді.

Виза алушылардан 5 мыңнан 15 мың долларға дейін кепіл жарнасы алынады. Бұл сома шетел азаматтары АҚШ-тан кеткенде қайтарылады. Кепіл жарнасының көлемін АҚШ консулдықтары анықтайды. Болжам бойынша, жарнаның орташа көлемі 10 мың доллар болмақ.

Бұл талап АҚШ көші-қон заңын жиі бұзатын азаматтардың елдеріне және құжат беру кезінде тексеру амалдарын дұрыс жүргізбейді деген мемлекеттердің азаматтарына қойылады. Сондай-ақ кепіл жарна АҚШ-тың сыртқы саясаттағы мүдделеріне қарай да қойыла береді.

Мемлекеттік департамент әлі бұл талап қойылатын елдер тізімін жариялаған жоқ. Баспасөз құралдарының жазуынша, тізімге Чад, Эритрея, Гаити, Мьянма, Йемен, Джибуту, Бурунди және Того елдері кіруі ықтимал.

Бұл шешім АҚШ президенті Дональд Трамп әкімшілігінің заңсыз миграциямен күрес жөніндегі қадамдарының бірі ретінде қарастырылады. Маусым айында Трамп ұлттық қауіпсіздік мақсатында 19 елдің азаматтарына елге кіруге жартылай немесе толықтай тыйым салатын жарлыққа қол қойған. АҚШ ішкі қауіпсіздік министрлігінің дерегінше, 2023 жылы 500 мың шетелдік азамат виза мерзімі аяқталғаннан кейін елден шықпай қалған.

Жаңа ереже 20 тамызда күшіне енеді.

2025 жылы Ресей әскерінің қырғыз азаматтарын жалдауы алаңдатарлық күйде қалып отыр. Бұл туралы украиналық "Хочу жить" жобасы мәлімдеді.

Әскери тұтқындар мәселесі жөніндегі үйлестіру штабының "Хочу жить" жобасы биыл жыл басынан бері кемі 327 адам Ресей әскерімен шартқа отырғанын айтады.

"Іс жүзінде бұл сан одан жоғары болуы ықтимал, өйткені тізімде тек Қырғызстан азаматтары көрсетілген. Онда осы елден шыққан, бірақ қазір Ресей азаматтығында жүргендер жоқ" дейді "Хочу жить" жобасы.

Сәуір айында "Хочу жить" 2023-2024 жылдары Ресей әскеріне жалданған 360 қырғыз азаматының тізімін жариялаған.

"Ресейлік жалдаушылар қырғыз азаматтарын соғысқа аттандырып жатқанын, мәселенің ауқымын [Қырғызстанның] өзінде біліп отыр. Мәселен, биыл сәуірде Ош қаласында жалдамалы сарбаздарды қатарына тартты деген айыппен төрт адам ұсталған. Олардың арасында сол қаладағы "Орыс үйінің" қызметкері де бар. Оларды уақытша қамау изоляторынан үйқамаққа жібергеніне қарамастан, қылмыстық іс жалғасып жатыр" — дейді жоба авторлары.

"Ресей әскеріне адам жалдау науқанына қырғыз азаматтарының түсіп қалу қаупі жоғары, өйткені түрлі есеп бойынша Ресейде 450 мыңға тарта қырғыз мигранты жұмыс істейді. Бұл елде мигранттарды жаппай ұстап, жосықсыз тексеру қалыпқа айналған. Ресей полициясының қолына түскен қырғыз мигранттары түрлі қысымға душар болады: оларды депортациялаумен, қылмыстық қудалаумен қорқытады. Кейде Ресей азаматтығын жылдам алуды ұсынады" дейді "Хочу жить" соғысқа жалданған мигранттарды әдетте қан майданға бірден жіберетінін ескертіп.

Украиналық жоба 57 жастағы қырғыз азаматы Әлішер Тұрсыновты мысал еткен. Ол 2024 жылы Ресейдің Рязань қаласына баласын көріп қайту үшін барған. Полицейлер оны дүкен маңынан ұстап алып, полиция бөліміне апарған да, ол жақта ұрып-соққан, келісімшартқа қол қоюға мәжбүрлеген. Санаулы күнде ол Луганск облысындағы майданнан бір-ақ шыққан.

"Ресей отарлаушы империя ретінде көршілерінің адам ресурсын сарқымай тоқтамайды. Ресейлік тойтарыс көрмейінше қырғыз азаматтарын ақша беріп өлімге айдай береді. Бұл өздігінен тоқтамайды. Қырғызстан билігі азаматтарын қорғауға, Ресейге бұл азаматтарды өз мақсатына пайдалануға жол бермеуге ақылы мен саяси ерік-жігері жетеді деп үміттенеміз" деп жазды "Хочу жить".

Украиналық жоба осыған дейін Ресей әскері Украинадағы соғысқа жалдаған қазақстандықтар мен өзбекстандықтар тізімін жариялаған.

Жобаның дерегінше, Украина әскеріне тұтқынға түскен шетелдіктер арасында Өзбекстан азаматтары бірінші орында. Биыл кемі 902 Өзбекстан азаматы Ресей әскерімен шарт жасасқан.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Сүйегін елге әкелмеңдер". Қазақстан азаматтары Украинадағы соғыста қалай қаза тауып жатыр?

Екі апта бұрын "Хочу жить" 2025 жылдың басынан бері Ресей әскеріне жалданған 500-ден астам Қазақстан азаматының тізімін жариялады. Жобаның көктемде мәлім еткен тізімінде 661 қазақстандық болған.

Израиль Газада гуманитарлық көмекке мұқтаждықты жеңілдету үшін аймақты жеке сауда-саттық үшін ішінара ашпақ. Бұл туралы Израиль қорғаныс министрлігінің Палестина жеріндегі азаматтық істерге жауапты қызметі мәлімдеді.

"Қорғаныс органдары механизмді әзірлеу аясында санаулы жергілікті саудагерлерді мақұлдады. Оларға бірқатар талап қойылып, қатаң тексеруден өтеді" деді қорғаныс министрлігінің қызметі.

Газа аймағындағы палестиналық ХАМАС қарулы тобымен (Еуроодақ пен АҚШ бұл топты террор ұйымы деп таныған) 22 ай бойы соғысып келе жатқан Израиль 2 наурызда аймақты толықты бөгеп тастады да, мамыр айында АҚШ қолдаған жеке агенттікке азық-түлік тарату орталықтарын ашуға рұқсат беріп, құрсауды ішінара ашты.

БҰҰ сарапшылары соғыстан әбден титықтаған Газа аймағында аштық күшейгенін мәлімдеген соң, өткен айда араб және Еуропа елдеріне әуеден гуманитарлық көмек тастауға рұқсат етілді.

Израиль қорғаныс министрлігіне қарасты агенттіктің мәлімдеуінше, жекеменшік сектор арқылы жеткізілетін тауарға ақы банк төлемдері төленеді, ол төлемдер Израиль әскерінің қатаң бақылауынан өтеді. Агенттік бұл шара осы іске ХАМАС-тың араласуына жол бермеу үшін қажеп деп отыр.

COGAT мәлімдемесінде жекеменшік сектор арқылы жеткізілетін тауарлар бақылаудағы банктік аударымдар арқылы төленетіні және ХАМАС террорлық ұйымының араласуын болдырмау үшін Израиль әскері мұқият тексеретінін айтылған.

Жаңа механизм бойынша рұқсат етілген тауарлар қатарына азық-түлік, жеміс-жидек, көкөніс, нәрестелерге арналған құрғақ сүт және гигиеналық заттар кіреді.

AFP жаңалығы.

Ресей орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымырандарын орналастыруға дайын екенін мәлімдеді. Қаруды бұл түрі 1987 жылғы келісім аясында шектеліп келген. Бірақ 2019 жылы АҚШ Ресейдің "Искандер" кешеніне арналған зымырандарының бірі келісім шартын бұзады деп, келісімнен шығатынын айтқан.

Мәскеу осыдан кейін НАТО мұндай қаруды орналастырмаған аймақтарға орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымыран кешендерін құрмайтынын мәлімдеген. 2019 жылы Ресей президенті Владимир Путин Батыс елдеріне мораторийге қосылуды ұсынған. Желтоқсанда Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров бұл шектеулерді "өміршең емес" деп сипаттады.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

АҚШ Ресейге зымыранға қатысты талап қойды

Кремль бұған дейін келісім аясында тыйым салынған зымырандардың жаңа түрін әзірлеп жатқанын хабарлаған. Путин бұл жөнінде мәлімдеме жасап, АҚШ Германияда зымыран кешендерін орналастыратын болса, Ресей жауап қатады деген. Берлин америкалық зымырандарды орналастыру мәселесі Ресейдің Украинаға басып кіруінен туғанын, мұны Ресейге төтеп беру амалы деп қарастыратынын мәлімдеген.

Орта және жақын қашықтыққа ұшатын зымырандар – бұл жерүсті баллистикалық және қанатты зымырандар. Олар әдетте ядролық оқтұмсықпен жабдықталып, 500 шақырымнан 5500 шақырымға дейін ұшады. Мұндай зымырандардың нысанаға жақын орналасуы мен ұшу уақытының аздығы қарсы тарапқа ядролық соққыға жауап беруге мүмкіндік бермеуі мүмкін.

Израильдің барлау қызметі "Моссадтың", қауіпсіздік қызметі "Шабактың" және өзге де құпия органдарының 550-ден астам бұрынғы қызметкері АҚШ президенті Дональд Трампқа ашық хат жазып, Израиль премьері Биньямин Нетаньяхуға ықпал етіп, Газа аймағындағы соғысты аяқтауға үлес қосуды сұрады.

"Біздің кәсіби көзқарасымыз бойынша, ХАМАС енді Израиль үшін стратегиялық қауіп көзі емес" деп келтірді хат мәтінін AFP агенттігі.

"Шабактың" бұрынғы басшысы Ами Айалон видеоүндеу жолдап, онда: "Әуелі бұл әділетті қорғаныс соғысы болды. Бірақ әскери мақсатымызға қол жеткізген соң, соғыс [әділетті болудан] қалды" деді. Оның сөзінше, 23 айға ұласқан қақтығыс "Израильдің қауіпсіздігіне де, болмысына да" нұқсан келтіріп отыр.

Хатқа қол қойғандар арасында: "Моссадтың" бұрынғы басшылары Тамир Пардо, Эфраим Халеви, Дани Ятом; "Шабактың" бұрынғы басшылары Ами Айалон, Надав Аргаман, Йорам Коэн, Яаков Пери, Карми Гилон; ЦАХАЛ бас штабының бұрынғы басшылары, экс-премьер Эхуд Барак, бұрынғы қорғаныс министрі Моше Яалон және генерал Дан Халуц бар.

Хат авторларының жазуынша, Израиль әскері қол жеткізуге болатын мақсат-міндеттерін орындап қойған: ХАМАС-тың әскери инфрақұрылымын істен шығарған, оның Газадағы басшыларының көзін жойған.

"Үшінші және ең маңызды мақсат кепілге алынғандардың бәрін қайтару болса, оған тек келісім арқылы ғана қол жеткізуге болады" дейді авторлар. "ХАМАС-тың қалған басшыларын қудалауды одан кейін де жалғастыруға болады".

Олардың сөзінше, Трамптың израильдықтар арасында беделі зор, сол себепті ол Нетаньяхуға ықпал ете алады.

Хатқа қол қоюшылардың айтуынша, атыс тоқтаған соң, АҚШ басшысы аймақтық коалицияның құрылуына және Палестина автономиясын қайта құрылымдауға үлес қоса алады. Ал өз кезегінде Палестина автономиясы ХАМАС билеп келген Газа аймағын бақылауға алар еді дейді олар. АҚШ пен Еуроодақ ХАМАС-ты террор ұйымы деп таныған.

Осы күндері Израильге халықаралық қысым күшейіп отыр. Атысты тоқтату, Газа аймағына гуманитарлық көмекті кіргізу, ХАМАС қолындағы тұтқындарды қайтару жөнінде үндеулер жиіледі.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Газадағы ахуал қандай?

Хасан Қасымбаев есімді азаматтың үстінен қозғалған іс аяқталып, сотқа жолданды. Бұл туралы ҚазАқпарат хабарлады. Қазақстан баспасөз құралдары Қасымбаевтың "Хутор" қылмыстық тобымен байланыстырған.

Алматы облысы прокуратурасының ҚазАқпарат агенттігіне берген жауабына қарағанда, Алматы облысы полиция департаментінің тергеу басқармасы Хасан Қасымбаев пен өзге тұлғалардың үстінен қозғалған істі аяқтап, 21 шілде күні іс құжаттарын облыс прокуратурасына жолдаған. Ал прокуратура өз кезегінде 29 шілде күні айыптау актісін бекіткен де, істі Талғар аудандық сотына берген.

ҚазАқпараттың хабарлауынша, Қасымбаевтың үстінен қозғалған іс аясында адам ұрлау, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру және бопсалау фактілері бойынша тергеу амалдары жүрген.

Хасан Қасымбаев былтыр қарашада үш жылғы бұрынғы қылмысқа қатысы болуы мүмкін деген күдікпен қамауға алынған. Баспасөз құралдарының жазуынша, аталған қылмыс 2021 жылы болған, ол бойынша бес адам сотталған.

"Хутор" деген қылмыстық топтың БАҚ бетінде аталуы Алматы облысы Талғар қаласында Шерзат Полат дейтін жасөспірімнің кісі қолынан қаза табуынан соң жиіледі. Сол кезде осы топқа қатысы бар деп Қасымбаевты атағандар көп болған.

Биыл маусымда 16 жастағы Шерзат Полаттың өлімі бойынша тоғыз адам түрме жазасына кесілді.

Әлеуметтік желіде өлімге "Хутор" қылмыстық тобының қатысы болуы мүмкін, оның артында жергілікті кәсіпкер Хасан Қасымбаев тұруы ықтимал деген болжамдар айтылды. Ішкі істер министрлі мұндай қылмыстық топтың барын жоққа шығарды. Бірақ бір айдан соң Қасымбаевты қамауға алды. Оның бауыры Аслан Қасымбаев Шерзат Полаттың өлімінен соң Талғар ауданы аппаратының жетекшісі қызметінен босатылды.

Былтыр Orda.kz басылымы Хасан Қасымбаевпен болған сұхбатты жариялады. Онда Қасымбаев: "ешқандай заң бұзбағанын, сотталмағанын, адал еңбек еткенін айтқан".

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Топ болып адам өлтіру көрініп тұрса да…" Шерзат Полат ісінің үкімі әділ болды ма?

Алматыда Орталық Азия мен Ауғанстанға арналған орнықты даму мақсаттары жөніндегі өңірлік орталық жұмысын бастады. Орталықты құру туралы келісімге қол қою рәсіміне БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш пен Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты.

Тоқаев бұл шара Қазақстан ғана емес, Біріккен Ұлттар Ұйымы үшін де елеулі сипатқа ие екенін айтты.

"Біз халықаралық өзекті мәселелерді шешуге белсенді араласатын мәмілегер ретінде Орталық Азияның әлеуетін ашуға және жаһандық аренада конструктив әрі келешекті көздеген күн тәртібін дәйекті түрде ілгерілетуге ұмтыламыз. Осы орайда Алматы қаласында БҰҰ өңірлік орталығын ашу уақтылы және стратегиялық тұрғыдан маңызды қадам болып отыр" деді Тоқаев Алматыдағы жиында сөйлеген сөзінде.

Қазақстан президенті бұл орталық Арал теңізіндегі экологиялық дағдарыс пен Каспий теңізінің тартылуы сияқты проблемаларды шешу үшін "өңірлік ықпалдастықты нығайтып, оған Біріккен Ұлттар Ұйымын белсенді түрде тартуға" шақырды.

БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш Алматыда өңірлік орталықтың ашылуын "Орталық Азиядағы ынтымақтастықтың жаңа дәуірі" деп атады.

"Бұл орталық аймақ көшбасшылары арасындағы берік байланыстардың жан-жақты экономикалық интеграцияға қалай ұласатынын көрсететіндей әлеуетке ие" деді Гутерриш.

Биыл көктемде БҰҰ бас ассамблеясы Қазақстан бастамасымен осы орталықты құру туралы қарарды қабылдаған. Орталық өзге мәселелермен қатар Ауғанстанның тұрақты дамуына да мән береді.

Ақорданың хабарлауынша, Қазақстан президенті Алматыға келген БҰҰ бас хатшысымен келіссөз өткізген. Келіссөз барысында БҰҰ-ның Орталық Азия мен Ауғанстанға арналған орнықты даму мақсаттары жөніндегі өңірлік орталығы қызметінің жұмысы, Біріккен Ұлттар Ұйымын реформалау мәселесі, халықаралық және өңірлік күн тәртібі, сондай-ақ басқа да өзекті тақырыптар талқыланған.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Орталық Азия оңтүстікке шығар жол іздеп, "Талибанмен" жақындасып жатыр. Бұдан Қытай ұта ма?